To azjatycki "tygrys IT". W ważnym rankingu już wyprzedził Polskę

• Sztuczna inteligencja jest kolejnym etapem postępu technologicznego i zainteresowanie posiadaniem własnych modeli deklaruje coraz więcej państw na świecie.
• Kazachstan w rankingu konkurencyjności cyfrowej zajął 34. miejsce na 67 państw uwzględnionych w badaniu. Polska uplasowała się na miejscu 39.
• AI (Artificial Intelligencje - sztuczna inteligencja) to nie tylko szansa na przyspieszenie rozwoju gospodarczego, ale też szereg wyzwań dla rynku pracy, bezpieczeństwa informacyjnego czy społeczeństwa, a przeciwdziałanie im będzie wymagało podjęcia skoordynowanych działań w sferach prawnej, naukowej, biznesowej i społecznej.

Kazachstan od kilkunastu lat systematycznie realizuje proces digitalizacji oraz rozwoju infrastruktury informatycznej i sektora IT. Dzięki temu stał się regionalnym liderem w tym obszarze i wzorem dla pozostałych republik. Do wysokiej dynamiki rozwoju teleinformatycznego republiki przyczynił się bez wątpienia program Cyfrowy Kazachstan, ogłoszony w 2017 r. przez prezydenta Nursułtana Nazarbajewa, który zakładał zwiększenie nakładów na digitalizację gospodarki, rozwój sektora IT, infrastruktury i usług publicznych dostępnych online.

W 2024 r. indeks konkurencyjności cyfrowej (IMD World Digital Competitiveness Index) szwajcarskiego Instytutu Zarządzania Rozwojem (IMD), który określa zdolność państwa do wykorzystania cyfrowych technologii dla wzrostu gospodarczego, wyniósł dla Kazachstanu 66,43 pkt. na 100 możliwych. To dało republice 34. miejsce na 67 państw uwzględnionych w rankingu. Polska uplasowała się na miejscu 39. z 63 pkt. Z kolei w rankingu ONZ w obszarze cyfryzacji usług administracji publicznej Kazachstan zajął 1. miejsce we Wspólnocie Niepodległych Państw i 24 na świecie.

Potwierdzeniem osiągnięć Astany w informatyzacji jest przyłączenie ponad 1200 obszarów wiejskich do sieci teleinformatycznej czy zapewnienie dostępu do szybkich łączy prawie czterem tysiącom instytucji państwowych. Obecnie ponad 93 proc. usług publicznych jest dostępnych dla obywateli online, w tym 86 proc. jest dostosowanych do urządzeń mobilnych. Kazachstan ma też najbardziej rozwiniętą sieć handlu elektronicznego (e-commerce) w Azji Centralnej, a także platform transakcyjnych B2B. Według danych Banku Narodowego Kazachstanu systematycznie rośnie liczba transakcji bezgotówkowych, w tym realizowanych za pośrednictwem bankowości internetowej i aplikacji mobilnych. W marcu 2025 stanowiły one 79,8 proc. wszystkich transakcji bezgotówkowych, a ich udział kwotowy wyniósł 89,3 proc.

W 2024 r. Kazachstan wykonał kolejny krok na drodze rozwoju IT i umacniania na pozycji regionalnego lidera w tym sektorze, a było nim ogłoszenie przez Ministerstwo Rozwoju Cyfrowego strategicznego planu rozwoju SI na lata 2024-2029, którego celem jest stworzenie platformy do rozwoju sztucznej inteligencji i stymulowania innowacyjności.

Kazachstan podejmuje wyzwanie

W styczniu 2024 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) opublikował raport "Gen-AI: sztuczna inteligencja i praca przyszłości" (Gen-AI: Artificial Intelligence and the Future of Work). Spośród republik Azji Centralnej najwyższy wskaźnik przygotowania na sztuczną inteligencję (AI Preparedness Index - AIPI), osiągnął Kazachstan (0,55), znacznie przewyższając tę wartość średnią dla regionu (0,4) i zbliżając się do średniej wartości dla UE (0,66). Ten wysoki wskaźnik republika osiągnęła dzięki wspomnianemu planowi rozwoju AI, stworzeniu międzynarodowego centrum dla startupów Alem.AI oraz programowi szkolenia w dziedzinie AI Szkoła Jutra (Tomorrow School) i TUMO Education, sieć centrów cyfrowych rozwijanych głównie w Armenii przez diasporę ormiańską, które ostatnio zostały otwarte w Kazachstanie.

Prezydent Kassym-Żomart Tokajew zapowiedział też prowadzenie prac legislacyjnych w zakresie AI we współpracy z zagranicznymi ekspertami. Celowi temu ma służyć Rada ds. Rozwoju SI. Proces wdrażania narzędzi opartych na sztucznej inteligencji jest już zaawansowany w systemie sądowniczym i służy do analizowania spraw oraz przewidywania wyroków, co ma przyczynić się do zmniejszenia liczby pomyłek sądowych. Również w służbie zdrowia od 2022 r. funkcjonuje pilotażowy program PneumoNet, który umożliwia wykrywanie 17 najpopularniejszych patogenów płuc, w tym zapalenia płuc, gruźlicy i nowotworów.

Dla rozwoju SI niezbędna jest kosztowna infrastruktura, w tym dysponowanie superkomputerami. W marcu 2025 r. prezydent Tokajew spotkał się z Thomasem Pramotedhamem, szefem firmy Presight AI ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich (ZEA), zajmującej się rozwojem sztucznej inteligencji. Tematem rozmów było stworzenie klastra superkomputerów.

Geopolityka nowych technologii tworzy wyzwania

Ten niezbędny etap prac nad SI stał się obecnie dla Kazachstanu poważnym wyzwaniem i to nie z powodu kosztów czy problemów technologicznych, lecz zmian geopolitycznych. Dotychczasowe systemy komputerowe Kazachstanu opierały się na systemach rosyjskich, ale Rosja nie dysponuje własnymi procesorami AI, a w obliczu sankcji nałożonych przez Zachód ma bardzo ograniczony dostęp do innowacyjnych technologii. Zwrot w kierunku firmy z ZEA oznacza zarazem wyciągnięcie ręki do Amerykanów, bowiem dostawcą procesorów do budowy superkomputera jest NVIDIA, kontrolująca 80 proc. rynku tych podzespołów.

I tu pojawił się problem, bowiem Waszyngton nałożył restrykcje eksportowe, w związku z ryzykiem przejęcia technologii przez Moskwę. Budowa superkomputera, który miał być oddany do użytku do końca ubiegłego roku, utknęła nie wiadomo na jak długo. To może skłonić Astanę do poszukania pomocy w Chinach, bowiem Huawei dysponuje odpowiednim procesorem Ascend 910C, choć nie tak wydajnym jak produkt NVIDII.

Jak stworzyć własny model językowy (LLM)?

Drugim, obok infrastruktury, wyzwaniem dla Kazachstanu jest duży model językowy (LLM). Najpopularniejszymi modelami są ChatGPT, Lama i Rok, które procesują i umożliwiają zrozumienie dostarczanych treści oraz generują ludzką mowę w wielu językach, ale nie uwzględniają kazachskiego.

Aby więc stworzyć swój narodowy produkt, Kazachstan musi dysponować własnym modelem. Dodatkowo globalne modele cechuje "zachodocentryczność", czyli postrzeganie rzeczywistości przez pryzmat mentalności świata zachodniego. Nie są więc uwzględniane unikatowe aspekty kulturowe czy mentalne innych nacji, spoza kręgu kultury zachodniej. Problem ten już rozwiązali m.in. Chińczycy, tworząc własny model DeepSeek czy tajwańczycy mający Taide. Te są jednak z kolei "sinocentryczne".

Samo opracowanie LLM jest dopiero początkiem procesu, bowiem niezbędne jest dostarczenie modelowi ogromnych ilości danych, czyli zapewnienie efektywnego procesu uczenia. I tu pojawia się kolejny problem, jakim jest relatywnie skromny zasób danych w sieci. Według Common Crawl będącego źródłem danych do nauczania SI, tylko 0,0298 proc. stron internetowych jest w języku kazachskim. Dodatkowo, wyszukiwarki internetowe na pierwszym miejscu wybierają strony angielskojęzyczne, asystenci AI mają problem z zapytaniami w mniej popularnych językach, a automatyczne tłumaczenia są często nieadekwatne do poszukiwanych treści. Ten problem dotyczy m.in. języka kazachskiego, który jest tłumaczony z pośrednictwem rosyjskiego.

Kazachowie są jednak bliscy pokonania tej bariery. W grudniu 2024 r. w Instytucie Inteligentnych Systemów i Sztucznej Inteligencji na Uniwersytecie Nazarbajewa przedstawiono KazLLM. Drugi model, Sherkala, oparty na Llamie, zaprezentowano w lutym 2025 r. na Uniwersytecie Sztucznej Inteligencji Mohameda bin Zayeda (MBZUAI) w Abu Zabi. Oba uwzględniają specyficzne cechy kulturowe i mentalne Kazachów oraz ukierunkowane są na zbieranie danych o historii i kulturze republiki.

Nowe możliwości i nowe zagrożenia

Wdrożenie platformy AI prawdopodobnie byłoby impulsem dla dynamiki wzrostu gospodarczego Kazachstanu, podniosłoby atrakcyjności inwestycyjną republiki i jej konkurencyjność w Azji.

Z drugiej strony każde z państw wdrażających AI musi się zmierzyć z trudnym do określenia problemem wpływu tej technologii na strukturę rynku pracy i zagrożeniem jej wykorzystania do nielegalnych działań. W przypadku państw rozwijających się, a takim jest Kazachstan, ryzyko silnego negatywnego wpływu na rynek pracy jest relatywnie niskie, ale za to wysokie jest zagrożenie wykluczeniem cyfrowym wśród osób starszych i słabo wykształconych. Wdrażaniu AI musi więc towarzyszyć strategia adaptacji społeczeństwa do nowych warunków z powszechną obecnością SI we wszystkich dziedzinach życia.

Innym obszarem wyzwań jest zapewnienie cyberbezpieczeństwa, zwłaszcza transakcjom finansowym i przepływowi danych wrażliwych. Kolejnym problemem jest stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania i wykorzystywania AI, które z jednej strony będą penalizować określone zachowania, a z drugiej nie będą krępować rozwoju i wykorzystania AI. Zadaniem dla rządu jest też szeroki program edukacji społecznej, którego celem będzie wykreowanie świadomości istnienia i chęci do korzystania z nowych narzędzi przez obywateli.

Do tego celu jednak niezbędne jest zagwarantowanie bezpieczeństwa i rzeczywistych korzyści z używania narzędzi AI, a to zadanie wymagające koordynacji działań rządu, administracji lokalnych, biznesu i systemu edukacji. I to może się okazać trudniejsze i bardziej skomplikowane niż sam proces tworzenia platformy AI.